Şeker hastalığı (Diabetes Mellitus) kanda şeker seviyelerinin yüksek seyretmesi olarak bilinen ve gebelikte en sık karşılaşılan hastalıkların başında gelir. Şeker hastalığı, gebeliklerin % 0.5 kadarında gebelik öncesi mevcutken, % 4-5 kadarında gebelik sırasında ortaya çıkar. Şeker hastalığı mevcut olan kişiler gebeliğe karar verdikleri dönemde yakın kontrol altında bulunmalıdırlar. Kan şeker seviyeleri normal düzeylerde olması, bebekte gelişebilecek doğumsal anomali oranını normal seviyelere (% 1-2) düşürecektir. Erken gebelik döneminde kan şekeri seviyeleri yüksek seyreden kadınların bebeklerinde doğumsal anomali oranı % 4-5 kadardır.

Gebelikte şeker hastalığı riski neden artar?

Gebelikte kadının hormon dengesinde büyük değişiklikler oluşur. Özellikle gebeliğin ikinci yarısında şekerin vücutta kullanımını zorlaştıran (diyabetojenik) hormonların salgısı artar. Bu hormonların başında “human plasental laktojen” hormonu gelmektedir. Ayrıca estrojen, progesteron, kortizol ve prolaktin hormonları da bu etkiye katkı yaparlar. Bu değişimin amacı, özellikle gebeliğin ikinci yarısında, bebeğin artan büyüme ve enerji ihtiyacını karşılamaya yöneliktir. Annenin kullanamadığı şeker, bebeğe transfer olacaktır. Bu doğal değişiklikler, kişinin yatkınlıklarıyla birleşip, artınca gebelik şekeri ortaya çıkar.

Kimlerde gebelik şekeri riski fazladır?

25 yaşının üzerindeki, ailede şeker hastalığı olan, kilosu normalden fazla (şişman), daha önce 4000 gr. üzerinde bebek doğuran, önceki gebeliğinde gebelik şekeri bulunan, düşük ve anne karnında bebek ölümü gibi kötü gebelik hikayesi olan gebeler yüksek riskli gruba girmektedir.

Gebelikte şeker hastalığının bulunması ne gibi riskler doğurur?

Bu riskler anne, anne karnındaki bebek (fetus) ve yenidoğan bebek üzerine riskler olarak 3 başlık altında toplanabilir.

1. Anne üzerine olumsuz etkiler:

a. Annede şeker koması ve ona bağlı problemlerde artış görülür.

b. Kalp damarlarları, böbrekler, göz, sinir sistemi üzerine tahribat yapıcı etkisi vardır.

c. Annede enfeksiyon hastalıkları (idrar yolu enfeksiyonlar vb.) riski artar.

d. Gebelik tansiyonu, sezaryenle doğum oranı, doğumda bebeğin yaralanması ve annede lohusalık enfeksiyonları artar.

Annedeki yüksek kan şekeri bebeğin aşırı kilolu olmasına yol açar.

2. Anne karnındaki bebek üzerine olumsuz etkileri:

a. Özellikle ilk gebeliğin ilk üç ayında kan şeker değerleri yüksek seyreden gebeliklerde anomali oranı artar. Bu anomaliler sıklık sırasıyla, kalp damar anomalileri, beyin-omurilik sistem anomalileri, mide-barsak sistemi anomalileri, iskelet sistemi anomalileri ve böbrek-idrar yolları anomalileri vb. olarak sayılabilir.

b. Düşük riski artmıştır.

c. Bebeğin anne karnında gelişiminde yetersizlik oluşabilir.

d. Erken doğum riski artmıştır.

e. Anne karnında bebek aniden ölebilir.

3. Yenidoğan bebek üzerine olumsuz etkileri:

a. Bu bebeklerin akciğer olgunlaşması biraz gecikmeli olduğu için, yenidoğan döneminde solunum sıkıntısı riski fazladır.

b. Sarılık (hiperbilirübinemi), kan şekeri düşüklüğü (hipoglisemi), elektrolik bozuklukları (hipokalsemi, hiponatremi) sık görülür.

c. Bu bebeklerde fazla kilolu (makrozomi) ve düşük kilolu riski artmıştır.

d. Normalden kilolu olan bebeklerin doğumda hasarlanma riski fazladır.

Annedeki yüksek kan şekeri bebeğin aşırı kilolu olmasına yol açar.

Teşhis nasıl konulur?

Şeker hastalığının en önemli belirtileri çok su içme, çok yemek yeme ve çok idrara çıkmaktır. Ayrıca kan şekerleri düştüğü zaman titreme, bulanık görme, halsizlik, açlık hissi, sinirlilik, çarpıntı, bulantı, başağrısı görülür. Kilo kaybı, idrarda şeker görülmesi ve şeker koması da diğer bulgulardır. Herhangibir kişinin açlık kan şekeri 126 mg/dl değerinin üzerinde bulunması şeker hastalığı teşhisi konulmasını sağlar. Bu hem gebelik öncesi, hem de gebelik dönemi için geçerlidir.

Gebelik öncesi şeker hastalığı olmayan kadınlarda, gebeliklerinin 24.-28. haftaları arasında tarama testi yapılır. Bu testte kadında 50 gr.lık şeker içeren su verilir ve 1 saat sonra kan şekeri bakılır. Kan şeker değeri 140 mg/dl değerinin üzerinde bulunan kadınlar yüksek riskli kabul edilip, kesin teşhis için 100 gr. lık şeker yükleme testi yapılır. Bu testte kadının önce açlık kan şekeri bakılır ve 100 gr. şeker içeren su içirilir. Sıvıyı içtikten 1,2 ve 3 saat sonra kan şekeri bakılır. Bu dört değerin 2 tanesi normalden yüksek bulunursa, gebelik şekeri tanısı konulur.

Tedavisi nasıl yapılır?

1. Gebelik öncesi şekeri olanlar, hamile kalmadan önce şeker seviyelerini düzenlemeli, kontrol altına almalıdırlar. Bunun için diyet ve insülin tedavisi gerekecektir.

Kişi düzenli olarak kan şekerini kontrol etmelidir.

2. Gebelik şekeri bulunan kadınlar ise öncelikle kendilerine özel hazırlanan diyetle kan şekelerini kontrol altına almaya çalışmalıdırlar. Buradaki amaç açlık kan şekerini 95-100 mg/dl, yemek sonrası 1. Saat şeker seviyelerini ise 140 mg/dl seviyelerinin altında tutmaktır. Bu kişilere diyetle birlikte, vücudun şeker tüketimini arttırmak için, her gün yürüyüş ve egzersiz önerilir. Diyet ve egzersizle kan şekeri kontrol altına alınamayan gebelere insülin tedavisi başlanır. Bu gebeler yüksek riskli gruba girmektedir. Bu nedenle diğer gebelerden daha yakın takip edilmelidirler. Bu gebelerde kan şekerinin genel seyrini gösteren HbA1C testi belli aralıklarla bakılmalıdır.

Rutin gebelik testleri ile birlikte, gebelik öncesi şeker hastalığı olanlara, kalp anomalisi riski yüksek olduğu için, 19-20. gebelik haftalarında fetal ekokardiyografi yapılmalıdır. 28. gebelik haftasından kadar ayda bir kez değerlendirilen gebeler, bundan sonar 36. haftaya kadar haftada bir, daha sonra da haftada iki kez değerlendirilmelidirler. Kan şeker seviyeleri kontrol altına alınamayan hastalar, hastaneye yatırılmalı, şeker düzenlemeleri yapılmalıdır. Nonstres test ve doppler ultrasonografi gibi değerlendirme yöntemleri kullanılmalıdır. Kendiliğinden doğum ağrıları başlamayan gebelerde, 39. gebelik haftasını tamamlayınca, doğum için suni sancı uygulanabilir. Eğer bebeğin tahmini ağırlığı 4000 gr. ın üzerinde ise doğum şekli olarak sezaryen tercih edilmelidir. Çünkü bu bebeklerin vaginal doğumunda, bebeğin hasarlanma riski yüksektir.

Şeker hastalığı ile birlikte olan gebelikler yüksek riskli bir gebelik olmasına karşın, düzenli takip edilir, kan şekerleri normal seviyelerde seyrederse, tamamen normal bir gebelik geçirip, sağlıklı bir bebek sahibi olabilirler.