DOĞUM KONTROL (KONTRASEPSİYON) YÖNTEMLERİ

---

Çiftlerin istedikleri sayıda çocuk sahibi olmak için yapmış oldukları gebelik önleyici uygulamalara “doğum kontrolü” denir. Bu sayede aileler iyi yetiştirebilecekleri kadar çocuk sahibi olarak, topluma karşı sorumluluklarını yerine getirirler. Dünya genelinde evli kadınların yaklaşık % 45 kadarı doğum kontrol yöntemi kullanmaktadır. Kadınlar ve erkeklerin ayrı ayrı uygulayabilecekleri doğum kontrol yöntemleri vardır.

Doğum kontrol yöntemlerini 3 başlık altında toplayabiliriz;

1. Ameliyatla uygulanan (cerrahi) doğum kontrol yöntemleri:

a- Kadınlarda tüp bağlanması (tüp ligasyonu):

Kadınlarda tüpler erkek hücresinin (sperm) kadın yumurta hücresine ulaşmasını, döllenmenin gerçekleşmesini ve döllenmiş yumurtanın tekrar rahime taşınmasını sağlar. Tüplerin bağlanması ile bütün bu işlemler önlenmiş olur. Laparaskopik (kapalı), açık yöntemle veya sezaryen ameliyatı sırasında yapılabilir. Kısa süren bir işlemdir. Tüpleri bağlanan kadınlarda % 1 kadar gebelik oluşabilmektedir. Kadının pişmanlık duyması halinde % 50-60 başarı şansı ile tüpler ameliyatla açılabilmektedir. Ayrıca bu kadınların tüp bebek yöntemi ile de çocuk sahibi olma şansları devam etmektedir.

b- Histeroskopi ile tüplerin kanalının tıkanması:

Histeroskopi ile Essure denilen paslanmaz çelik, nikel ve titanyumdan yapılan spiral şeklinde bir cihaz rahim içerisinden kanalların girişine yerleştirilir. 3 ayda etkisi başlar. Bu nedenle ilk üç ay ilave bir doğum kontrol yöntemi önerilir. Dünyada 2002 yılından beri uygulanmaktadır. 3 ay sonra rahimin ilaçlı filmi (HSG) çekilmelidir. % 98-99 başarı şansı vardır. Anestezi olmadan uygulanabilir. Kanalların tekrar açılma şansı yok. İşlemden sonra pişmanlık durumunda ancak tüp bebek yöntemi ile çocuk sahibi olunabilir. Şişman, karın içerisinde yapışıklıkları olan ve ameliyatı kaldıramayacak kadınlar için uygun bir yöntemdir.

c- Erkekte kanal bağlama (vazektomi):

Erkekte üretilen hücrelerin (spermlerin) dışarıya atılmasını sağlayan kanalların (vaza deferens) kesilip bağlanması işlemidir. Kadınlardaki tüp bağlama işleminden daha kolaydır. Lokal anestezi ile uygulanabilir. Ameliyatla geri dönüş başarısı % 60 kadardır. İşlem uygulandıktan sonra 20 ilişki süresince prezervatif kullanılması önerilmektedir. Çünkü bağlanan kısmın ilerisindeki hücrelerin tamamen boşalması gerekmektedir.

2- Hormonal doğum kontrol yöntemleri:

a- Doğum kontrol hapları (kombine oral kontraseptifler):

İçerisinde estrojen ve progesteron hormonları vardır. Yumurtlamayı baskılar, rahim iç zarını (endometriyum) inceltir ve rahim ağzı sıvısının yapısını değiştirerek gebeliği engeller. Doğum kontrolu dışında ağrılı adet (dismenore) ve adet kanamalarının fazlalığını (menoraji) tedavi eder. Rahim ve yumurtalık kanserinden koruyucu etkisi vardır. Adetin ilk günü kullanılmaya başlanır. Her gün aynı saatte bir tablet alınır. İçerisinde 21 tablet olan kutularda, 21 hap bittiğinde 7 gün ara verilir, 8. gün diğer kutuya başlanır. İçerisinde 28 tablet bulunan kutular kullanılırken hiç ara vermeden, peşpeşe kullanılır. Doğum kontrol haplarına yeni başlandığında ilk 2 hafta boyunca ilave bir doğum kontrol yöntemi (prezervatif) uygulanması önerilmektedir.

Başlıca yan etkileri;

• Adet görmeme (amenore): İlaç değiştirilmesi önerilir.
• Göğüslerde dolgunluk ve hassasiyet: 4 ay içerisinde azalabilir, azalmazsa ilacı değiştir.
• Depresyon: Doğum kontrol hapı bırakılır,
• Başağrısı: Doğum kontrol hapı bırakılır,
• Ara kanama veya lekelenmeler: 4 ay içerisinde azalmazsa ilaç değiştirilir.

Ayrıca damarlarda pıhtılaşma ve tıkanma riskini biraz arttırmaktadır. Daha önce damar hastalığı geçiren kadınlara önerilmez.

b- Aylık doğum kontrol iğnesi (Mesigyna):

İçerisinde doğum kontrol hapı benzeri hormonlar vardır. Etki mekanizması aynıdır. Ayda bir kez kalçadan adele içerisine uygulandığı için, hapı unutan kişiler için kullanım kolaylığı sağlayabilir.

c- Doğum kontrol bantları:

Estrojen ve progesteron hormonu içerir. Banttan kana hergün belli miktarda hormon salınır. Bel bölgesine uygulanabilir. Etkisini yumurtlamayı baskılayarak oluşturur. Bant (ortho-evra) 3 hafta kalır, 1 hafta çıkartılır, her ay farklı yere uygulanır. 90 kg. dan ağır kadınlarda etkinliği azalır. Doğum kontrol haplarındaki avantajlara ek olarak kullanım kolaylığı vardır.

d- Vaginal halka:

Halkalar (nuva ring) da doğum kontrol hapları gibi estrojen ve progesteron hormonu içerir. Hergün kana belirli miktarda hormon salgılar. Yumurtlamayı baskı altına alarak etkisini gösterir. 3 hafta boyunca yerinde kalır, 1 hafta çıkartılır. Bu dönemde adet görülür. Doğum kontrol haplarındaki avantajlara ek olarak kullanım kolaylığı vardır. Kullananların % 3 kadarı cinsel ilişkide rahatsızlık nedeniyle yöntemi terk etmişlerdir.

e- Sadece progesteron içeren haplar:

Esas etkisini rahim ağzı sıvısının (mukus) ve rahim iç zarı yapısını değiştirerek gösterir. Hergün aynı saatte alınmalıdır. Sürekli kullanılır. En önemli kullanım alanı emziren kadınlardır. Bebeği ve sütün yapısını etkilemez. Lekelenme tarzı ara kanamalar görülebilir.

f- Sadece progesteron içeren iğneler:

Ülkemizde 3 ayda bir kullanılan (Depo-provera) formu vardır. Adele içerisine enjekte edilir. Kullanımın 1. yılında % 50 kadında adet görmeme gelişir. En fazla iki yıl kadar kullanılması önerilir. Bırakıldıktan sonra doğurganlığın geri gelmesi 9-10 ay kadar gecikebilir. Kandaki yağ oranlarına olumsuz etki yapar ve kilo aldırabilir.

g- Sadece progesteron içeren deri altı çubuğu (implant):

İmplanon ismiyle piyasada bulunur, 4 cm uzunluğunda ve 2 mm eninde bir çubuktur.

Üst kol iç kısmına , cilt altına, lokal anestezi ile uygulanır. 3 yıl etkilidir. Doğum kontrol etkinliği çok yüksektir. En önemli dezavantajı takılırken ve çıkartılırken küçük bir cerrahi işlem gerektirmesidir.

h- Hormonal acil doğum kontrol yöntemi:

İçerisinde sadece progesteron hormonu olan 2 tablet içeren (Nor Levo) preparatta her iki tablet birlikte alınır. İlişkiden sonraki ilk 3 gün içerisinde alınmalıdır. Bulantı yapıcı yan etkisi azdır. Etkinliği çok yüksektir. Sürekli bir doğum kontrol yöntemi olarak kullanılmamalıdır.

Acil olarak kullanılabilecek ikinci bir alternatif ise hem estrojen hem de progesteron hormonu içeren Preven isimli bir ilaçtır. Korunmasız ilişki sonrası 72 saat içerisinde kullanılmalıdır. İçerisinde 4 tablet bulunur. 12 saat ara ile 2 şer tablet şeklinde alınmalıdır.

3- Bariyer (mekanik) yöntemler:

Kadın ve erkek hücresinin bir araya gelmesini engelleyen yöntemlerdir.

a- Kondomlar (Prezervatifler):

Hem erkek hem de kadın için olan tipleri vardır. İlişkiden hemen önce uygulanmalıdır. Doğum kontrolu etkisi yanında, cinsel yolla bulaşan hastalıklara ve özellikle Hepatit-B ve AİDS (HIV) e karşı korunma sağlar. Hepatit-B ve AIDS’e karşı sadece sentetik kondomlar koruyucu etkiye sahiptir.

Erkek prezervatifi bir ucunda esnek halka bulunan ve diğer ucu kapalı bir kılıf şeklindedir.

Kadın prezervatifi her iki ucunda esnek halkalar bulunan bir kılıf şeklindedir. Bir ucu kapalıdır ve bu uç rahim ağzına uygulanır.

b- Diyafram:

Kadında vaginaya uygulanan, dış kısmı halka ile çevrili, plastik bir zardır. Cinsel ilişkiden en fazla 6 saat önce yerleştirilimeli, en geç 6 saat sonra çıkartılmalıdır. Cinsel yolla bulaşan hastalıkların birçoğuna karşı önemli koruyuculuk sağlamakta, fakat AİDS’e karşı koruyuculuğu bulunmamaktadır. Çap büyüklüğüne göre üç boyutu vardır. Genellikle 68-80mm. çaplı olanlar tercih edilir. Adet sırasında kullanılmamalı ve 24 saatten fazla tutulmamalıdır.

c- Rahim ağzı kapağı (servikal kapak):

Rahim ağzına sıkıca yapışır. 48 saat yerinde kalabilir. İlişkiden sonra en az 8 saat yerinde bırakılmalıdır. Dört farklı boyutu vardır. Kadın deneyerek kendisine uygun olan boyutu belirleyebilir. 1 yıl kullanımdan sonra atılmalıdır. Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı önemli oranda koruyuculuğu vardır.

d- Sperm öldürücüler (spermisidler):

Sünger, köpük, jel, vaginal tablet vb. şekilleri vardır. Spermleri öldürücü madde içerirler. AİDS ve cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyucu değildirler. Cinsel birlişmeden 10-30 dakika önce kadının vaginasına uygulanmalıdır.

4- Rahim içi araç (RİA):

Rahim içinin yapısını ceninin tutunmasını engelleyecek şekilde değiştirerek doğum kontrolu sağlar. Çeşitli şekillerde olan tipleri vardır. Adet sırasında uygulanması hem uygulama kolaylığı sağlar, hem de farkına varılmamış gebelik ihtimalini sıfıra indirir. Takıldıktan hemen sonra etkinliği başlar, çıkartıldıktan hemen sonra etkinliği geçer. Kullanım kolaylığı en büyük avantajıdır. Korunmasız ilişki sonrası 5 gün içerisinde bakırlı rahim içi araç takılarak acil doğum kontrolu sağlanabilir.

RİA uygulandıktan sonra her 6 ayda bir hekim tarafından kontrol edilmelidir. Normal dışı akıntı, kasık ağrısı ve ateş yükselmesi olursa hasta mutlaka hekimini aramalıdır.

Herkes için en uygun bir tane doğum kontrol yöntemi yoktur. Kişiler hayatlarının farklı dönemlerinde farklı doğum kontrol yöntemlerini kullanabilirler. Önemli olan karar ermeden önce yöntemlerle ile ilgili doğru bilgileri almaktır.